De belastingpachter en zijn vrouw

Gravure

Deze gravure van Cornelis Dusart van rond 1690 geeft een zeer stereotype beeld van de belastingpachter. Hier wordt de vrouw als een oude heks afgebeeld, de mannen zijn binnen dit thema zonder uitzondering boosaardige vrekken. Zij weegt, omringd door zakken vol munten, goud af met een balans. De man heeft een stapel munten tussen zijn twee handen, maar toch wijzen zijn mondhoeken naar beneden. Een handlanger komt door de deuropening met nog meer zakken met rijkdommen. Ter verduidelijking staat er ook nog een vermanend versje onder. Vrij vertaald: De volwassenheid: De mens, dood van zowel geest als lijf, droomt slechts van het vergaren van goederen en schatten.

De Vrouwenzaak

Spotprent 1899

De ‘vrouwenzaak’ wordt door Van Konijnenburg stereotyperend verbeeld als twist tussen kijvende vrouwen in deze spotprent uit de Nederlandsche Spectator van 1899. In 1883 wilde Aletta Jacobs, de eerste vrouwelijke arts in Nederland, zich in Amsterdam inschrijven in het kiesregister. Dat werd geweigerd en in alle hoger beroep tot aan de Hoge Raad afgewezen. Gelukkig gaven de dappere voorvechters van het vrouwenkiesrecht (vrouwen èn mannen) de strijd niet op. Pas vanaf 28 september 1919 heeft Nederland algemeen kiesrecht, voor iedere meerderjarige Nederlander.

Vrouwenoproer tegen de verhoging van de accijns op graan

Delft 1616

De ets door Jacobus van Meurs komt uit de Historische Chronick die J.L. Gottfried tussen 1660 en 1699 uitgaf in Frankfurt, met allerlei belangrijke historische gebeurtenissen. Het Vrouwenoproer te Delft in het jaar 1616 was gericht tegen een verhoging van de belasting op graan ten behoeve van de financiering van een vaart. De vrouwen waren woedend over de verhoogde broodprijzen. In groten getale trokken ze, samen met enkele mannen en jongens, een schort als vaandel en een ketel als trommel, de stad in. Ze bestormden het huis van de pachter van de accijnzen en het stadhuis. Het leger werd ingezet om de rellen te stoppen. 31 deelnemers werden veroordeeld tot de doodstraf of lijfstraf. Voor de overige demonstranten werd een generaal pardon afgekondigd. Het stadsbestuur zegde toe de belastingverhoging in te trekken. Toen de rust was teruggekeerd, werd de belasting alsnog verhoogd.

Kraaienpoot

Aanhoudingsmiddel

Deze zogeheten kraaienpoot is door smokkelaars gemaakt van twee aan elkaar gelaste plat ijzeren platen. Smokkelaars gebruiken deze kraaienpoten om de douane af te schudden, de douaneauto's lekke banden te bezorgen, zodat zij de achtervolging moesten staken. Andersom gebruikten douaniers dit soort middelen ook als hulpmiddel om smokkelaars staande te houden. Spijkerbanden en wegmessen zijn andere voorbeelden voor wegversperringen. Deze aanhoudingsmiddelen werden tussen 1940 en 1960 veel gebruikt in het grensgebied met België in de strijd tegen de botersmokkel.

Klerk

Schilderij

Er werd wat afgeschreven eind 19e begin 20e eeuw op de belastingkantoren, daar waren klerken de hele dag druk mee. Deze klerk even niet. Met een klein glimlachje rond de mond, en op zijn gemakje achteruit leunend scherpt hij zijn ganzenveer. Waar denk hij aan? Heeft hij net een bevordering gehad, is hem hutspot beloofd door zijn vrouw of is het gewoon bijna einde werkdag en maakt hij zich op om naar huis te gaan? We zullen het nooit weten maar hij ziet eruit als een tevreden man. Dit schilderij is een reproductie van een 19e eeuws schilderij. Het is gemaakt door Frans Meerts (1836-1896).

Inktpotje

19e eeuw

Ook al in de 19e eeuw ging de verificateur op pad om boekhoudingen te controleren op de juiste belastingafdracht. Hij nam dan zijn eigen kantoorgerei mee, dit inktpotje is daar onderdeel van. Het deksel kan door een draaiende beweging goed afgesloten worden. Het potje getuigt, met zijn zeer doorleefde uiterlijk, van een lange en intensieve loopbaan.

Foto briefkaart

Grensovergang

Kijk ze daar nou staan, al die mannen op een rijtje… de ene nonchalant tegen het hek geleund de ander in een stoere houding poserend voor de foto. Deze briefkaart is een blik op grensovergang Glanerburg aan de Nederlands-Duitse grens. Hij is genomen tijdens de 1e Wereldoorlog. De toeschouwer rechts, is net aan komen fietsen om even te kijken waar alle ophef over gaat. Zou hij door hebben gehad dat hij ook onderdeel is geworden van dit historische momentje?

Filmposter

Botersmokkel

Dat de botersmokkel in de 50-er jaren tot de verbeelding sprak, bewijst deze filmposter van ‘Zwarte Ruiter’ uit 1985. Botersmokkel was omgeven met romantiek, maar er kwam later ook geweld aan te pas. Met een pungel (zak) liepen de smokkelaars met 25 kg boter naar België, want de boter was daar dubbel zo duur. Overal kon echter de Douane op de loer liggen, die de smokkelaars probeerden aan te houden. Later werd het met wagens tegelijk de grens over gereden en werd de sfeer wel wat grimmiger. De film is in delen nog terug te vinden op internet dus als het je wat lijkt: vermaak en geschiedenis tegelijk.

FIOD penning

1945

Deze penning gebruikten ambtenaren van de FIOD vlak na de oprichting in 1945, om zich te legitimeren als de situatie daarom vroeg. In plaats van een naam staat er een nummer op de penning, zodat de drager ervan minder goed te achterhalen was voor iemand die daar wellicht kwade bedoelingen mee had. Eigenlijk een vroege vorm van AVG – privacy wetgeving, al was de reden meer toegespitst op de veiligheid van de ambtenaar. Als hopelijk het museum de deuren weer mag openen in januari 2021, opent vlak daarna ook de expo FIOD Fraudebestrijding. (Neem op de website bij tentoonstellingen vast een kijkje wat je er vanaf 22 januari kunt verwachten).

Controle rijwielplaatje

Nieuwjaarskaart

Een agent rent achter een meisje aan om haar fietsplaatje te controleren. Van

Telmachine

1950

Stel je toch eens voor, dat je al die bedragen niet de hele dag uit je hoofd op hoeft te tellen? De ambtenaar die in 1950 dit apparaat voor het eerst onder ogen kreeg, moet zich handenwrijvend verheugd hebben op de tijdsbesparing en het gemak wat hem dit op zou gaan leveren. Beetje onzin is dit verhaal wel, want telmachines bestonden al vele jaren, dus dit was waarschijnlijk gewoon het nieuwste model. Hij had misschien hetzelfde gevoel, als hoe sommigen van ons zich voelen als ze het nieuwste van het nieuwste mobieltje in handen krijgen. Misschien ook niet…

Schilderij

Statenjacht

Schilderij van een Statenjacht. Dit soort schepen werden vanaf 1632 in gebruik genomen door de leden van de Staten-Generaal. Ze gebruikten ze voor inspectie van de oorlogsvloot of voor representatie. Het schilderij is toegeschreven aan de schilder W. van de Velde en is in circa 1650 geschilderd. Hij heeft mooi de sfeer getroffen van een gure dag onder een dreigende wolkenlucht. Maar gevaren werd er…

Noodgeld

Souvenir

Noodgeld, in 1922 uitgegeven in de Duitse stad Goch, met de afbeelding van een smokkelaar die richting Nederland loopt. In eerste instantie diende noodgeld als vervanging van de metalen munten die, door hun metaal, nodig waren in de oorlogsindustrie. Later waren de gemeentelijke biljetten meer een souvenir om aan toeristen te verkopen, dit is daar waarschijnlijk eentje van. Er zijn dan biljetten te koop met de mooiste afbeeldingen om vooral de verzamelaars te verlokken. Dat lukte ook want ze zijn tot op heden nog steeds te koop onder verzamelaars.

Rookbom

Smokkelaars

Rond 1950 hadden smokkelaars in de grensstreek zo hun eigen methodes om achtervolgende douaneambtenaren van zich af te schudden. Dit is een rookbom die hun snelle aftocht moest dekken. Werkte het ook, of trokken ze juist de aandacht met dit rookgordijn? Het was in ieder geval een heel wat vriendelijkere methode om de wetsdienaren van zich af te schudden dan tegenwoordig soms gebruikt wordt… Ook de smokkelwaar was van een heel andere orde in die tijd, vaak ging het om boter. Maar hee, andere tijden andere smokkelwaar.

Staatslot

Uit vervlogen tijden

Dit is een kwart lot van de Hollandsche Loterye uit 1809. Het geeft recht aan toonder, op een kwart van de gevallen prijs op dit specifieke nummer. De verkoper van het lot staat garant voor het uitbetalen ervan. De prijs van het lot staat er niet op en ook niet wat de koper ervan kon winnen, maar het zal zeker de moeite waard geweest zijn. Veel mensen dromen er toch wel eens van wat ze met ‘het grote geld’ gaan doen als ze het eenmaal gewonnen hebben?

Douaneambtenaren op pad

Nachtdienst

Op deze postkaart uit 1903 worden twee douaneambtenaren verbeeld die onderweg zijn om nachtdienst te gaan verrichten. Wat hadden ze allemaal bij zich? Waarschijnlijk moesten ze ergens in het veld gaan liggen om smokkelaars te vangen. Dat vroeg om hele warme kleren, een nachtmantel en nog wat extra dekens. Barre tijden waren het…

Herdenkingsbord

Bevrijding Maastricht

Op 5 mei herdenken en vieren we onze bevrijding, 75 jaar bevrijding. Dat deze bevrijding niet voor iedereen tegelijk kwam laat dit bord zien. In lente van 1945 was heel Nederland weer vrij van de jarenlange onderdrukking.

Smokkelschoen

Smokkelschoen 1945

Deze schoenen met plateauzolen werden rond 1945 in beslag genomen. In de holle zolen zaten 12 ampullen novocaïne, een verdovingsmiddel dat bij de tandarts gebruikt werd. Ik weet niet hoe het destijds met het modebeeld zat, maar met deze schoenen zou je tegenwoordig, behalve door de Douane, ook zeker door de Modepolitie gearresteerd worden…

Visitatieploeg in douaneloods

Foto 1918

Mooi zo’n sfeerbeeld uit vervlogen tijden van de visitatieploeg in een douaneloods te Roosendaal, op 27 januari 1918. Douaneambtenaren en militaire kommiezen voerden daar de controles van de goederen uit. Dat het maken van deze foto een serieuze zaak was zie je aan de gezichten en de wijze waarop ze poseren.

Fotocollage

Belastingkantoor Laan op Zuid

Deze fotocollage van het centrale belastingkantoor aan de Laan op Zuid 45 in Rotterdam is van kunstenares Marita Beukers. Zij maakt collages van haar eigen foto’s en ‘schildert’ met tientallen stukjes foto een nieuw beeld. Marita heeft vele Rotterdamse gebouwen gefotografeerd en door middel van collage getransformeerd tot nieuwe composities. Zo ook het huidige en het vroegere belastingkantoor aan de Puntegaalstraat. “LoZ 45” maakte deel uit van de tentoonstelling “Toegevoegde Waarde, belastingen in moderne kunst” in 2016. Alle tentoongestelde kunstwerken - schilderijen, objecten, foto’s en video-installatie - hadden een fiscale context. Het fenomeen ‘belastingen’ heeft menig kunstenaar geïnspireerd om zijn of haar relatie tot dit fenomeen in een creatieve vorm te uiten en vast te leggen.

Belastingkantoor Puntegaalstraat

Ets

Ets van het voormalig belastinggebouw aan de Puntegaalstraat, in de volkmond 'Pluk me kaal straat' genoemd. Het werd ontworpen door H. Hoekstra, hoofdarchitect van de Rijksgebouwendienst. Nu zitten er woningen in en kleine bedrijven. Het gebouw is in 2002 aangewezen als rijksmonument.

Grenspaal

Foto Co Bieze

Waar kijken deze nieuwsgierige koeien naar? Nou, naar de fotograaf Co Bieze. En wat fotografeerde hij dan? Nou, de grenspaal tussen Vlodrop en Harken. Co Bieze heeft vele grenspalen op de foto gezet en dit is er eentje van. De koeien erbij zijn een mooie bonus.

Vrijgezellenbelasting

Hoe bizar is dat?

Geen 1 aprilgrap, maar rond 1933 overwoog minister Oud om vrijgezellenbelasting in te voeren. Julius Ceasar en Peter de Grote gingen hem voor. Het bracht geld op, maar stimuleerde ook de bevolkingsgroei. Aangezien er tegenwoordig steeds meer 'vrijgezellen' zijn, zou het ook nu een goede maatregel zijn om de staatskas te spekken. De vrijgezellenbelasting was een van de 20 meest bizarre belastingen uit de gelijknamige tentoonstelling die tot 19 mei 2019 in het museum te zien was. De meest bizarre heffingen aller tijden, ook buiten Nederland, waren in een modern jasje gestoken. Geplaatst in de tijd waarin ze zijn ingevoerd, waren de meeste heffingen minder vreemd dan ze op het eerste gezicht deden vermoeden. De bezoeker kon het ontdekken en zelf over oordelen in “Bizarre Belastingen” (kijk in het tentoonstellingen-archief).

Visitatie bij grenskantoor

Schilderij, maker onbekend

Dit schilderij, van onbekende schilder, laat een visitatie aan grenskantoor Keulse Barrière te Venlo zien in 1839, met paard en wagen en hondenkar, de transportmiddelen uit die tijd. Als je goed kijkt zie je het rijkswapen boven de ingang van het kantoor en links een visiterend ambtenaar bij een wagen. Zo te zien een drukte van belang. Wat zouden ze daar zoal gesmokkeld hebben?

Smokkelobject

Uitgeholde staaf scheerzeep

Deze uitgeholde zeepstaaf is gevonden in iemand’s bagage en was bedoeld voor de smokkel van verdovende middelen. De staaf was natuurlijk ook prima te gebruiken voor de smokkel van geld of diamanten. De smokkelaar van dit object heeft in dit geval ‘zeperd gehaald’, zijn smokkelmethode is ontdekt.

Brandende douanehuisjes

Prent

Een prent van brandende douanehuisjes in 1813. Napoleon was verslagen. De mensen reageerden door de douanehuisjes van de gehate Franse Douane in brand te steken. Het moet een opluchting voor de Nederlanders geweest zijn dat deze overheerser uit ons land vertrok, al was de reactie erop wat pittig.

Oude bergkast

Voor fiscale zegels

Deze eikenhouten bergkast werd rond 1700 gebruikt voor het opbergen van fiscale zegels en zegelstempels. Aangezien deze een aanzienlijke waarde vertegenwoordigden, waren de sleutels voor de drie sloten in handen van drie verschillende ambtenaren. Ziek worden was er dus niet bij, want dan kon de kast niet open… Zouden fiscale zegels nog bestaan dan waren ze vast, net als de postzegels, digitaal verkrijgbaar. Toch veel minder leuk, zo’n code in de rechterbovenhoek van je brief, dan zo’n mooi ontworpen postzegel. Het wordt er misschien wel gemakkelijker maar niet mooier van…

Schilderij douaneambtenaar aan het werk

Kopie van het origineeel dat in mei 1940 in vlammen is opgegaan

Douaneambtenaar, rond 1819, aan het werk in zijn kantoor aan de zuidgrens. Dit schilderij is in 1941 door J. Bugter geschilderd, in opdracht van Dhr. van der Poel (de oprichter van het museum). Het is van een foto gekopieerd nadat het origineel in 1940 verloren is gegaan in een brand. De ambtenaar kijkt ons met rode blossen en een guitige blik aan. Of dit ligt aan het plezier wat hij in zijn werk heeft, of de inhoud van de bierpul op tafel zullen we maar in het midden laten…

Loonzakje

Je salaris contant uitbetaald

Niet meer voor te stellen, maar vroeger (rond 1940) kreeg je loon, contant, in een zakje van je baas. Hier nog een echt zakje, wat later vaak ook gewoon een envelopje met een geprint loonstrookje erin. Rond de invoering van giro en bankrekeningen in de jaren ‘60 raakte deze werkwijze in onbruik. Wat tegenwoordig contant uitbetaald wordt, is vaak zwart en dat hebben we bij de Belastingdienst liever niet.

Fotoserie van het grensgebied

Uniek tijdsdocument van Tim Hielkema

Een douaneambtenaar blikt in de lens. Rotterdamse fotograaf Tim Hielkema maakte een mooi tijdsbeeld van de grensgebieden van Nederland rond 1989, kort voor het wegvallen van de binnengrenzen in Europa. Sfeervol maar ook nostalgisch. Zijn project ’Landen Grenzen Luchten’ heeft geresulteerd in een bijzondere serie zwart-wit foto’s waarbij de specifieke atmosfeer van het grensgebied tot uiting komt. Met medewerking van douaneambtenaren werden ook de werkplekken en werkomgeving aan de grens gefotografeerd.Enkele jaren later behoorden deze grensposten tot het verleden, na de totstandkoming van de Europese unie en interne markt in 1992. Dit maakt de serie tot een uniek tijdsdocument. Eind 2018 is een selectie van de fotograaf tentoongesteld geweest, te vinden in het tentoonstellingen-archief op de website, bij "Landen Grenzen Luchten".

Groeten vanaf de grens

Briefkaart

Een fotobriefkaart, van rond 1950, van de grensovergang bij Lommel-Bergeyk. Verkeer passeert de Nederlands-Belgische grens en visa versa. De douaneambtenaar zit waarschijnlijk in zijn kantoor. Dit soort kaarten stuurde men in die tijd als vakantiegroetje aan het thuisfront. Tegenwoordig sturen we nauwelijks nog kaarten vanaf ons vakantieadres en op vakantie kunnen we nu ook even niet……

Kantoorgeluiden

Oude typemachine

Een prachtig voorbeeld van iets wat betrekkelijk ‘kort’ geleden nog gebruikt werd. Een typemachine, of schrijfmachine, zoals het ook wel werd genoemd. Dit oude exemplaar is van rond 1930 en werd toen zeer intensief gebruikt op kantoor door de ‘meisjes van de typekamer’. Het moet daar een hels kabaal geweest zijn van al die slaande hamers in een razend tempo. Het was grote vooruitgang op de handgeschreven brieven en documenten van voor die tijd.

Tolhek

Schilderij J. Oudes

Op dit schilderij van J. Oudes staat een boerin op het punt een tolhek te openen nadat de tol is voldaan. Het geld werd gebruikt voor onderhoud en bouw van wegen. In 1815 stond er om de 5 kilometer zo’n hek. Soms kon je de tol afkopen voor een jaar. We kennen nu ook nog tol voor sommige tunnels of wegen maar zonder de struise boerin om voor ons het hek te openen.

Douanekotter

Aquarel

Deze aquarel uit 1941, geschilderd door J. Bugter, laat een douanekotter zien. Daarnaast een roeibootje met douaneambtenaren die naar een zeilschip roeien. Tegenwoordig zouden we van zo'n tafereeltje ook een snelle foto kunnen maken maar is dit eigenlijk niet veel leuker?

Smokkelcent

Gebruikt voor opiumsmokkel

Deze koperen cent, uit 1830, is doormidden gezaagd, uitgehold en vormt zo een klein doosje. Dit doosje werd gebruikt voor de opiumsmokkel in Nederlands-Indië. Niet veel de moeite de hoeveelheid die hier in kon, zou je zeggen. Maar iets is beter dan niets toch? De vraag is meer: hoe heeft de Douane het ooit ontdekt? Het is, en blijft, een vernuftige smokkelmethode. In 2018 hadden we in het museum een magische tentoonstelling vol smokkelobjecten. Bij “Dubbele bodems” konden bezoekers de vele dimensies van smokkel ontdekken. Alle objecten uit die tentoonstelling waren door de Nederlandse Douane in beslag genomen. (Zie tentoonstellingen archief.)

Bijbel

Smokkelmiddel

Dat niet alle smokkelmiddelen uitblinken in vernuftigheid laat dit doosje zien. Het moest doorgaan voor een bijbel, de naam staat in het hout uitgekrast en het heeft koperen sluitingen. Wat erin gesmokkeld werd vertelt het verhaal niet, maar dat dit ‘heilig boontje’ iets beters had moeten verzinnen staat als een paal boven water.

Schoorsteengeld

Uithangbord

‘Hier ontfang me't schoorstien gelt’ zegt dit uithangbord. Dit bord is een kopie van het originele bord uit de 17e eeuw, voor het innen van schoorsteengeld. Dit was een belastingsoort die destijds in een wirwar van tientallen belastingsoorten geheven werd. We hebben daar een paar andere belastingen voor in de plaats gekregen, eenvoudiger ja, maar helaas niet goedkoper. Gelukkig profiteren we ook allemaal van deze belastinginkomsten, dat was vroeger wel anders.

Accijnsfraude?

Chocolade cigaretten

Toen het nog mocht… een pakje chocoladesigaretten met op de achterkant een waarschuwing van de FIOD over accijnsfraude en het verzoek dit te melden. Sinds 2013 mogen chocoladesigaretten niet meer verkocht worden omdat ze, als imitatie, kunnen leiden tot echt roken (richtlijn Europese Unie). Wanneer gaan we de echte sigaretten verbieden?

Andere tijden

Grenskantoor

Een mooi aquarel van Kees Roemburg uit 1951. Wat een leuk schuurtje bij een boerderij lijkt, is in werkelijkheid het grenskantoor bij Roode Sluis. Andere tijden…. De tijd dat de douanier tussen de middag, bij wijze van spreken, de slagboom dichtgooide een boterham ging eten en een tukje deed. Tegenwoordig doen we een ‘vergaderlunch’, hoeveel gekker gaan we het nog maken?

Twee eeuwen oud

Douane uniform

Dit is een reconstructie van een douane-uniform zoals het rond 1819 in Nederland gedragen werd in de plaats Lobith. Toen nog blauw met nikkelen knopen en zilveren biezen. Erbij een zwarte ‘steek’ op het hoofd. Bewapend waren ze ook in die tijd, met zwaard en geweer, een heel gesjouw dus. Tegenwoordig is alleen de surveillancedienst bewapend en het zwaard hebben we met pensioen gestuurd. Bewapening alleen uit voorzorg natuurlijk en niet omdat het vaak nodig is, gelukkig maar.