Bezegeld – 400 jaar fiscaal zegel

Het belastingzegel in de voormalige Nederlandse koloniën

Het belastingzegel in de voormalige Nederlandse koloniën

De particuliere bedrijven VOC en WIC waren eigenlijk staten in de staat.

Belastingheffing in de voormalige koloniën begon met oprichting van  

  • Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) in 1602 en de
  • West-Indische Compagnie (WIC) in 1621.

De hele wereld werd door onze Republiek verdeeld tussen deze twee bedrijven:
de VOC kreeg het alleenrecht op handel ten oosten van Kaap de Goede Hoop, zeg maar de hele Indische Oceaan en de westkant van de Stille Oceaan; de WIC de Atlantische Oceaan en de oostkant van de Stille Oceaan

Overzicht van alle handelsposten en koloniën in de 17e eeuw:
– donkergroen: WIC
– lichtgroen: VOC
– oranje: handelspost


De particuliere bedrijven VOC en WIC waren eigenlijk staten in de staat. Ze mochten er namelijk een eigen leger op na houden, hadden lokale zelfstandige bestuursorganen, konden oorlog voeren, nederzettingen stichten en verdragen sluiten met lokale heersers. Ze hadden zelfs het recht om eigen munten te slaan en belastingen te heffen. Welk bedrijf mag dat allemaal?

Een door de VOC geslagen duit uit 1792 met het monogram van de VOC.

In 1657 (VOC) en 1672 (WIC) werden in de koloniën belastingzegels ingevoerd, met dezelfde werking en uitvoering als in de Republiek. Veel gebieden of handelsposten van de VOC hadden een eigen zegel, zoals Java, Bengalen, Ambon, Ternate, Makassar, Menado, Kaap de Goede Hoop. Hierbij een aantal voorbeelden.

Klein Zegel Java circa 1750 van 40 rijksdaalders

Klein zegel met de letter C van Cabo (Kaap) de Goede Hoop, 24 stuivers 1714

Klein zegel van Bengalen, India, 24 stuivers, circa 1775

(Links) Zeer zeldzaam Klein zegel met de T van Ternate (Molukken), omstreeks 1750
(Rechts) Zeer zeldzaam Klein zegel met de M van Makassar (Celebes), omstreeks 1760, 5 rijksdaalders

Toen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden ophield te bestaan en vervangen werd door de Bataafse Republiek en later het Koninkrijk Holland, kwamen we in oorlog met Engeland. Engeland veroverde of bezette in deze voor Nederland ‘Franse tijd’ bijna alle Nederlandse koloniën. Tijdens die periode werden de VOC-zegels deels vervangen door nieuwe zegels.

Klein zegel met het monogram LN van Lodewijk Napoleon, koning van Holland 1806-1810

Klein zegel van het Engels tussenbestuur op Java na het verslaan van Napoleon van de English East India Company, vier rijksdaalders, omstreeks 1814

Nadat Nederland veel van zijn koloniën had teruggekregen van Engeland (ze hielden bijvoorbeeld Kaap de Goede Hoop, de bezittingen in India en Ceylon, het huidige Sri Lanka), werd begonnen met de inrichting van Nederlands-Indië in het gebied dat nu Indonesië is. Uiteraard kwamen er nieuwe belastingzegels. Dat gebeurde ook in Suriname en op de Antillen.

Verschillende belastingzegels uit de 2e helft van de 19e eeuw

In de 20e eeuw namen de hoeveelheid en verscheidenheid van belastingzegels enorm toe, ook in Nederlands-Indië (inclusief het latere Indonesië), Suriname, de Antillen en de afzonderlijke Antilliaanse eilanden. In al deze landen of gebiedsdelen bestaan nog steeds belastingzegels. Veel zegels werden door Indonesië gekopieerd en voortgezet na de onafhankelijkheid.

Tijdens de Japanse bezetting van Nederlands-Indië gebruikte de Japanse bezetter ook het bestaande systeem van belastingzegels. Hierbij een viertal voorbeelden.

Nadat Indonesië onafhankelijk was geworden, duurde het nog even voordat ook Nederlands Nieuw Guinea werd overgedragen. Reden voor een eigen belastingzegel tussen 1949 en 1962.