Het favoriete object van Wim van Es, conservator
Prent ‘Het Pachtersoproer te Amsterdam’
De prent ‘Het Pachtersoproer te Amsterdam’ is één van mijn vele favoriete objecten uit onze collectie. Het Pachtersoproer uit 1748, is het grootste en bekendste belastingoproer uit de Nederlandse geschiedenis.
Deze prent biedt veel aanknopingspunten om de bezoeker een omslagpunt in de belastinggeschiedenis te tonen: de overgang van het verpachten van de inning van indirecte belastingen door particulieren (pachters) naar inning door de overheid aangestelde collecteurs. Dat deze verandering in het midden van de 18e eeuw niet in achterkamertjes werd geregeld, maar met fysiek geweld werd afgedwongen, illustreert deze prent. Het verzet tegen het systeem van verpachten gold vooral de verpachting van de indirecte belastingen (imposten/accijnzen) die tot grove onrechtvaardigheden en afpersingen door de belastingpachters leidde.
Eigenlijk betreft het een reeks van oproeren die in het voorjaar van 1748 in verschillende plaatsen plaats vond. De prent toont het neerslaan van het oproer op de Dam te Amsterdam op 28 juni. Tijdens dit oproer werden in drie dagen tijd negentien huizen van belastingpachters geplunderd. Twee oproerkraaiers werden als een vorm van standrecht opgehangen aan de vensters van het waaggebouw op de Dam. Het na de executie weer oplaaiende oproer werd door de schutterij onderdrukt. Hierbij vielen zo’n vijftig doden te betreuren.
De stadswaag werd wel vaker als plaats van executie benut. Daar kwam een einde aan, nadat dit gebouw in 1808 in opdracht van Lodewijk Napoleon werd gesloopt, omdat het hem als koning van Holland en bewoner van het Koninklijk Paleis, in de weg stond. De waag bedierf het uitzicht vanuit het paleis.
Het Pachtersoproer leidde er toe dat de invordering van belastingen in het vervolg in hoofdzaak door collecteurs werd gedaan. Zo werd in Holland, Utrecht, Friesland en Groningen het pachtstelsel door directe heffing van overheidswege vervangen. In Overijssel werd het misbruik gedeeltelijk afgeschaft, alleen in Gelderland en Zeeland bleef op dit punt alles bij het oude.
